ERTHYGLAU

A gyttunwyd arnynt gan ARCH-ESGOBION ac ESGOBION y ddwy Dalaith, a'r holl OFFEIRIAID, yn y Gymmanfa a gynhaliwyd yn LLUNDAIN yn y Flwyddyn 1562, er mwyn gochelyd amrywiaeth barn, a chadarnhâu Cyssondeb ynghylch gwir Grefydd. A ail-argraphwyd trwy Orchymyn Ei FAWRHYDI, gyd â'i Frenhinol Gyhoeddiad o'u blaen hwynt.

Articles

agreed upon by the archbishops and bishops of both Provinces and the whole Clergy in the Convocation ...

[The 39 Articles of Religion]

CYHOEDDIAD Y BRENHIN.

GAN Ein bod wrth Ordinhâd Duw, yn ol Ein cyflawn Ditl, yn Amddiffynnydd y Ffydd, a Goruwch-Lywiawdwr yr Eglwys, yn Ein Harglwyddiaethau hyn; yr ydym yn ei gyfrif yn dra chyttunol â'n Swydd Frenhinol hon, a'n Zel grefyddol Ein Hun, gadw ac amddiffyn yr Eglwys a roddwyd dan Ein Gofal, yn Undeb gwir Grefydd, ac ynghwlwm Tangnefedd; ac nid dïoddef i Ymddadlenon afreidiol, Ymrafaelion, neu Gwestiynau, gyfodi, a'r a allo fagu Ymryson yn yr Eglwys a'r Wladwriaeth. Tybiasom gan hynny, ar Bwyll ystyriol, ac wrth Gyngor cynnifer o'n Hesgobion ag a ellid yn gyfleus eis galw ynghy^d, yn gymmwys wneud y Cyhoeddiad sy'n canlyn.

Bod Erthyglau Eglwys Loegr (y rhai a gymmeradwywyd ac a awdurdodwyd hyd yn hyn, a'r rhai y darfu i'n Hoffeiriaid yn gyffredin ddodi eu dwylaw wrthynt) yn cynnwys gwir Athrawiaeth Eglwys Loegr, yn gyttunol â Gair Duw: y rhai yr ydym gan hynny yn eu sicrhâu ac yn eu cadarnhâu; gan orchymyn i'n holl Ddeiliaid caredig barhâu yn yr Unffurf broffes o honynt a gwahardd yr Anghydfod lleiaf oddi wrth y dywededig Erthyglau; y rhai i'r diben hynny yr ydym yn gorchymyn eu hargraphu o newydd, a rhoddi allan Ein Cyhoeddiad hwn gyd â hwynt.

Ein bod yn Oruwch-Lywiawdwr Eglwys Loegr: a bod, os cyfyd dim Ymryson ynghylch y Llywodraeth allanol, am Orchymynion, Canonau a Gosodedigaethau eraill pa rai bynnag yn perthyn iddi, i'r Offeiriaid yn eu Cymmanfa eu trefnu a 'u sefydlu, wedi cael Cennad yn gyntaf dan Ein Sel Lydan i wneuthur felly, a Ninnau yn cymmeradwyo eu Hordinhadau hynny a'u Gosodedigaethau; tra na wneler un o honynt yn wrthwyneb i Gyfreithiau a Defodau y Deyrnas.

Bod, o'n Gofal Tywysogol, i'r Gwy^r Eglwysig wneuthur y Gwaith sy brïodol iddynt; yr Esgobion a'r Offeiriaid, o amser bwygilydd mewn Cymmanfa, ar eu hufudd Ddymuniad, a gânt Gennad dan Ein Sel Lydan, i ymgynghori ynghylch, a gwneuthur yr holl gyfryw bethau ag a wneler yn eglur ganddynt, ac y cyttunom Ni â hwynt, a berthyn i ddïysgog barhâd Athrawiaeth a Disgyblaeth Eglwys Loegr sydd yr awr hon yn sefydledig; oddi wrth yr hon ni ddïoddefwn Ni ddim cyfnewidiad neu ymadawiad yn y radd leiaf

Ein bod am yr amser preseunoi, er darfod codi rhai Ymrafaelion annedwyda, etto yn ymgysuro yn hyn; Ddarfod i'r holl Offeiriaid o fewn Ein Teyrnas bob amser yn ewyllysgaraf ddodi eu dwylaw wrth yr Erthyglau gosodedig hyn: yr hyn sy Brawf i Ni, eu bod hwy oll yn cyttuno yngwir, arferol, a llythyrennol feddwl y dywededig Erthyglau; a bod, hyd yn oed yn y Pyngciau manylaidd hynny lle mae'r Ymrafaelion presennol yn sefyll, pobl o bob math yn cymmeryd fod Erthyglau Eglwys Loegr drostynt: yr hyn sy Brawf ym mhellach etto, nad oes neb o honynt yn chwennych ymadael â'r Erthyglau safadwy hyn.

Y mynnwn gan hynny, yn yr Ymrafaelion manylaidd ac annedwydd hyn, y rhai dros gynnifer cant o flynyddoedd, ac mewn gwahanol amseroedd a mannau a fuont waith i Eglwys Grist i'w wneuthur, adael heibio bob manylaidd chwilio ym mhellach, a chau i fynu yr Ymddadleuon hynny yn Addewidion Duw, fel y gosodir hwynt allan yn gyffredin i ni yn yr Ysgrythyr Lân, ac Ystyr cyffredin Erthyglau Eglwys Loegr yn ei hol hi: ac na chaffo neb o hyn allan nac Argraphu na Phregethu i w^yrdroi yr Erthyglau mewn un modd, eithr ymostwng iddynt yn eu Hystyr eglur a chyflawn ac ni chaiff roi ei Synwyr neu ei Ddeongliad ei hun i fod yn Feddwl yr Erthyglau, eithr eu cymmeryd yn Ystyr y Llythyren a 'r Grammadeg.

Bod, os rhydd rhyw Ddarllenydd cyhoedd yn un o'n dwy Brif-Ysgol, neis ryw Ben neu Feistr Coleg, neu neb arall yn neillduol yn un o honynt, ryw Ystyriaeth newydd i un o'r Erthyglau, neu ddarllain ar gyhoedd, trefnu, neu gynnal, un Ddadl gyhoeddiìs, neu oddef cynnal un o'r cyfryw mewn un wedd yn un o'n dwy Brif-Ysgol, neu'n Colegau yn neillduol; neu, os pregetha un Difinydd yn y Prif-Ysgolion, neu argraphu dim yn un wedd, yn amgen nag a sefydlwyd eisoes mewn Cymmanfa trwy Ein Cyd-syniad Brenhinol; iddo ef neu hwy y Troseddwy^r, fod dan Bwys Ein Hanfoddlonrwydd, a Barn yr Eglwys yn Ein Commissiwn Eglwysig, yn gystal a neb arall: ac Nyni a fynnwn weled gwneuthur Cospedigaeth addas arnynt.

Y NAMYN UN DEUGAIN ERTHYGLAU CREFYDD.

I. Am Ffydd yn y Drindod Sanctaidd.

NID oes ond un gwir Dduw byw, tragywyddol, heb gorph, heb rannau, heb ddïoddefiadau; o anfeidrol allu, doethineb, a daioni; Gwnenthurwr a Chynhaliwr pob peth gweledig ac anweledig. Ac yn Undod y Duwdod yma y mae tri Pherson, o un sylwedd, galluowgrwydd, a thragywyddoldeb; y Tad, y Mab, a'r Yspryd Glân.
 

1. Of Faith & the Holy Trinity

II. Am y Gair, neu Fab Duw, yr hwn a wnaethpwyd yn wir Ddyn.

Y Mab, yr hwn yw Gair y Tad, cenhedledig er tragywyddoldeb gan y Tad, gwir a thragywyddol Dduw, ac o'r un sylwedd â'r Tad, a gymmerodd natur dyn ym mru'r Wŷryf fendigaid, o'i sylwedd hi: fel y mae dwy natur berffaith gyfangwbl, sef y Duwdod a'r Dyndod, wedi eu cyssylltu ynghŷd yn an Person, na wahenir byth, o'r rhai y mae un Crist, gwir Dduw a gwir Ddyn, yr hwn a wirddïoddefodd, a groeshoeliwyd, fu farw, ac a gladdwyd, i gymmodi ei Dad â nyni, ac i fod yn aberth, nid yn unig dros euogrwydd pechod gwreiddiol, eithr hefyd dros weithredol bechodau dynion.
 

III. Am Ddisgyniad Crist i Uffern.

MEGIS y bu Crist farw drosom, ac y claddwyd ef; felly hefyd y mae i'w gredu, iddo ddisgyn i Uffern.
 

IV. Am Adgyfodiad Crist.

CRIST a wir-adgyfododd o feirw, ac a gymmerodd drachefn ei gorph, gyd â chnawd ac esgyrn, a phob peth a berthyn i berffeithrwydd naturiaeth Dyn; â'r hyn y dyrchafodd efe i'r Nefoedd, ac yno y mae yn eistedd hyd oni ddychwelo i farnu pob dyn y dydd diweddaf.
 

V. Am yr Yspryd Glân.

YR Yspryd Glân, yn deilliaw oddiwrth y Tad a'r Mab, sydd o un sylwedd, mawrhydi, a gogoniant, â'r Tad a'r Mab, gwir a thragywyddol Dduw.
 

VI. Bod yr Ysgrythyr Lân yn ddiyonol i Iachawdwriaeth.

Y Mae yr Ysgrythyr Lân yn cynnwys pob peth angenrheidiol i Iachawdwriaeth: fel nad ydys yn gofyn bod i neb gredu beth bynnag ni ddarllenir ynddi, neu na ellir ei brofi wrthi, megis erthygl o'r Ffydd, na'i fod yn anghenraid i Iachawdwriaeth. Dan Enw yr Ysgrythyr Lân yr ydym yn deall y cyfryw Lyfrau canonaidd o'r Hen Destament a'r Newydd, a'r na bu eriôed ddim ammeu yn yr Eglwys am eu hawdurdod.
 

A'r Llyfrau eraill (fel y dywed Hierom) y mae'r Eglwys yn eu darllain er esampl buchedd, ac addysg moesau; etto nid yw yn eu gosod i sicrhâu un athrawiaeth; y cyfryw yw y rhai sy'n canlyn:
III. Esdras,
IV. Esdras,
Tobit,
Judith,
Y darn arall o Lyfr Esther,
Llyfr y Doethineb,
Llyfr Jesu fab Sirach,
Baruch Brophwyd,
Cân y tri Llangc,
Histori Susanna,
Histori Bel a'r Ddraig
Gweddi Manasses,
I. Maccabeaid,
II. Maccabeaid.

Holl Lyfrau y Testament Newydd, fel yr ydys yn eu derbyn yn gyffredin, yr ydym ni yn eu derbyn, ac yn eu cyfrif yn Ganonaidd.
 

NID yw'r Hen Destament wrthwyneb i'r Newydd: oblegid yn yr Hen Destament a'r Newydd y cynnygir hywyd tragywyddol i ddyn trwy Grist, yr hwn yw'r unig Gyfryngwr rhwng Duw a dyn, ac efe yn Dduw ac yn Ddyn. Am hynny nid iawn gwrando ffuant y rhai sy'n tybied nad oedd yr hen Dadau yn disgwyl ond am addewidion trangcedig. Er nad yw'r Gyfraith a roddwyd gan Dduw trwy Moses, hyd y perthyn i Seremoniau a Defodau, yn rhwymo Cristionogion, ac nad yw anghenraid derbyn ei Gorchymynion hi am Lywodraeth bydol mewn un wladwriaeth etto er hynny nid oes un Cristion yn rhŷdd oddi wrth Ufudd-dod i'r Gorchymynion a elwir Moesol.
 

Y Tri Chredo, sef, Credo Nicea, Credo Athanasius, a'r hwn a elwir yn gyffredin Credo'r Apostolion, a ddylid yn gwbl eu derbyn a'u credu: oblegid fe ellir eu profi trwy ddiddadl warantrwydd yr Ysgrythyr Lân.
 

IX. Am Bechod Gwreiddiol, neu Anedigol.

NID yw Pechod Gwreiddiol yn sefyll o ddilyn Adda (megis yr ofer siarad y Morganiaid) eithr bai a llygredigaeth natur pob dyn ydyw a'r a gen hedlir yn naturiol o hil Adda, trwy'r hyn y mae dyn wedi myned yn dra-phell oddi wrth gyfiawnder gwreiddiol, ac y mae o'i naturiaeth ei hun â'i ddychwant ar ddrygioni, fel y mae'r cnawd bob amser yn chwennychu yn erbyn yr Yspryd; ac am hynny ym mhob dyn a enir i'r byd hwn, yr haeddai ddigofaint Duw, a damnedigaeth. Ac y mae'r llwgr natur yma yn aros, fe, yn y rhai a ad-genhedlwyd; oherwydd paham nid yw chwant y cnawd, a elwir yn y Groeg, Φρονημα σαρκος, yr hyn a ddeongl rhai doethineb, rhai gwŷn, rhai tuedd, rhai chwant, y cnawd, yn ddarostyngedig i Gyfraith Dduw. Ac er nad oes damnedigaeth i'r rhai a gredant, ac a fedyddir; etto mae'r Apostol yn cyfaddef; fod mewn gwŷn a thrachwant, o hono ei hun, naturiaeth pechod.
 

X. Am Ewyllys Rhŷdd.

CYFRYW yw cyflwr dyn, wedi Cwymp Adda, na's gall o'i nerth naturiol a'i weithredoedd da ei hun ymchwelyd nac ymddarparu i ffydd, ac i alw ar Dduw: o herwydd paham ni all wn ni wneuthur gweithredoedd da, hoff a chymmeradwy gan Dduw, heb ras Duw trwy Grist yn ein rhagflaenu, fel y bo ynom ewyllys da, ac yn cydweithio â ni, wedi y dêl ynom yr ewyllys da hwnnw.
 

XI. Am Gyfiawnhâd Dyn.

FE'N cyfrifir yn gyfiawn ger bron Duw, yn unig er mwyn Haeddedigaethau ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist, trwy Ffydd, ac nid o herwydd ein gweithredoedd neu ein haeddiant ein hunain. Am hynny Athrawiaeth gwbl-iachus, dra-llawn o ddiddanwch, yw, mai trwy Ffydd yn unig y'n cyfiawnhêir ni; fel yr hyspysir yn helaethach yn yr Homili am Gyfiawnhâd.
 

XII. Am Weithredoedd da.

ER na ddichon Gweithredoedd da, y rhai yw ffrwyth Ffydd, ac sy'n canlyn Cyfiawnhâd, ddilëu ein pechodau, a goddef eithaf cyfiawn Farn Duw; etto maent yn foddlon ac yn gymmeradwy gan Dduw yng Nghrist, ac yn tarddu yn angenrheidiol allan o wir a bywiol Ffydd; yn gymmaint ag y gellir adnabod Ffydd fywiol wrthynt hwy, mor amlwg ag y gellir adnabod pren wrth y ffrwyth.
 

XIII. Am Weithredoedd cyn Cyfiawnhâd.

NID yw'r gweithredoedd a wneler cyn (cael) gras Crist, ac Ysprydoliaeth ei Yspryd ef, yn boddloni Duw, yn gymmaint ag nad ydynt yn tarddu o ffydd yn Iesu Grist; ac nid ŷnt chwaith yn gwneuthur dynion yn addas i dderbyn gras, neu (fel y dywed yr Ysgol-ddifinwŷr) yn haeddu gras o gymhesurwydd: eithr yn hytrach, am nad ydys yn eu gwneuthur megis yr ewyllysiodd ac y gorchymynodd Duw eu gwneuthur hwynt, nid ydym yn ammeu nad oes natur pechod ynddynt.
 

XIV. Am Weithredoedd dros ben a orchymynwyd.

GWEITHREDOEDD o ewyllys dyn ei hun, heblaw a thros ben Gorchymynion Duw, y rhai a alwant yn Weithredoedd Supererogasiwn, ni ellir eu dysgu heb ryfyg ac annuwioldeb. Oblegid trwyddynt y mae dynion yn dangos eu bod yn talu i Dduw, nid yn unig gymmaint ag y maent yn rhwymedig i'w wneuthur, ond eu bod yn gwneuthur mwy er ei fwyn ef nag sydd angenrheidiol wrth rwymedig ddyled; pan y mae Crist yn dywedyd yn oleu, Gwedi i chwi wneuthur y cwbl oll a'r a orchymynwyd i chwi, dywedwch, Gweision anfuddiol ydym.
 

XV. Am Grist yn unig yn ddibechod.

CRIST, yngwirionedd ein naturiaeth ni, a wnaethpwyd yn gyffelyb i ni ym mhob peth, oddi eithr pechod yn unig, yr hwn yr oedd efe yn gwbl iach oddi wrtho, yn gystal yn ei gnawd ac yn ei yspryd. Efe a ddaeth i fod yn Oen difrycheulyd, yr hwn, trwy ei aberthu ei hun unwaith, a ddileai bechodau'r byd: a phechod (fel y dywaid Sant Ioan) nid oedd ynddo ef. Eithr nyni bawb eraill (er ein bedyddio a'n hail-eni yng Nghrist) ydym er hynny yn llithro mewn llawer o bethau; ac os dywedwn nad oes ynom bechod, yr ydym yn ein twyllo ein hunain, a'r gwirionedd nid yw ynom.
 

XVI. Am Bechod gwedi Bedydd.

NID yw pob pechod marwol a wneler o wirfodd gwedi Bedydd, yn bechod yn erbyn yr Yspryd Glân, ac yn anfaddeuol. O herwydd paham, nid iawn naccâu caniattâd edifeirwch i'r sawl a syrthiant mewn pechod ar ol Bedydd. Gwedi darfod i ni dderbyn yr Yspryd Glân, ni a a1lwn ymadael â'r Gras a roddwyd i ni, a syrthio mewn pechod, a thrwy Ras Duw gyfodi drachefn, a gwellhâu ein bucheddau. Ac am hynny y mae'r cyfryw i'w condemnio, a ddywedant, na allant bechu mwy tra byddont byw yma; neu a wadant nad oes lle i'r rhai a wir edifarhao i gael maddeuant.
 

RHAGLUNIAETH i fywyd yw tragywyddol arfaeth Duw, trwy'r hon (cyn gosod seiliau'r byd) y darfu iddo trwy ei Gyngor, dirgel i ni, ddïanwadal derfynu gwared oddi wrth felldith a damnedigaeth, y rhai a ddarfu iddo ddethol yng Nghrist o ddynol ryw a'u dwyn trwy Grist i Iachawdwriaeth dragywyddol, megis llestri a wnaethpwyd i anrhydedd. O herwydd paham, y rhai a ddarfu i Dduw eu cynnysgaeddu â chyfryw ragorol ddawn, a a1wyd yn ol arfaeth Duw, trwy ei Yspryd ef yn gweithio mewn pryd amserol: hwynt-hwy sy trwy ras yn ufuddhâu i'r alwedigaeth: hwynt-hwy a gyfiawnhêir yn rhad: hwynt-hwy a wneir yn feibion i Dduw trwy fabwys: hwynt-hwy a wneir yn gyffelyb i ddelw ei unig-anedig Fab ef Iesu Grist: hwynt-hwy a rodiant yn grefyddol mewn gweithredoedd da; ac o'r diwedd, trwy drugaredd Duw, a feddiannant ddedwydd-fyd tragywyddol.
    Megis y mae duwiol ystyried Rhagluniaeth, a'n Hetholedigaeth ni yng Nghrist, yn llawn o ddiddanwch melus, hyfryd, ac annhraethol, i'r duwiolion, a'r rhai sydd yn clywed ynddynt eu hunain weithrediad Yspryd Crist, yn marwhâu gweithredoedd y cnawd a'u haelodau daearol, ac yn tynnu i fynu eu meddwl at bethau uchel a nefol; yn gystal oblegid ei fod yn cadarnhâu yn fawr ac yn cryfhâu eu ffydd am Iachawdwriaeth dragywyddol, i'w mwynhâu trwy Grist, ag oblegid ei fod yn gwresog-ennynu eu cariad tu ag at Dduw: felly i'r rhai manylaidd, a chnawdol sydd heb Yspryd Crist ganddynt, fod Barn Rhagluniaeth Duw yn wastadol ger bron eu llygaid, sydd yn dramgwydd tra pheryglus, trwy'r hwn y mae'r diafol yn eu gwthio, naill ai i anobaith, ai ynte i ddifrawwch aflanaf fuchedd, nid dim llai peryglus nag anobaith.
    Heblaw hynny, mae'n rhaid ni dderbyn addewidion Duw yn y cyfryw fodd ag y maent wedi eu gosod allan i ni yn gyffredin yn yr Ysgrythyr Lân; ac yn ein gweithredoedd ganlyn ewyllys Duw, yr hon a eglurwyd i ni yn amlwg yng Ngair Duw.
 

XVIII. Am gaffael Iachawdwriaeth dragywyddol trwy Enw Crist yn unig.

Y Mae'n rhaid hefyd cyfrif yn felldigedig y sawl a ryfygant ddywedyd y bydd pob dyn yn gadwedig trwy'r Gyfraith neu'r Sect y mae yn ei phroffesu, os bydd efe ddiwyd i lunio ei fuchedd yn ol y Gyfraith honno, a goleuni Natur. Canys y mae'r Ysgrythr Lân yn gosod allan i ni yn unig Enw Iesu Grist, trwy'r hwn y bydd raid i ddynion fod yn gadwedig.
 

XIX. Am yr Eglwys.

EGLWYS weledig Crist yw Cynnulleidfa y Ffyddloniaid, yn yr hon y pregethir pur Air Duw, ac y gweinyddir y Sacramentau yn ddyladwy yn ol ordinhâd Crist, ym mhob peth a'r sydd angenrheidiol eu bod yn yr unrhyw.
    Megis y cyfeiliornodd Eglwys Jerusalem, Alexandria, ac Antiochia; felly hefyd y cyfeiliornodd Eglwys Rufain, nid yn unig yn eu buchedd a dull eu Seremoniau, eithr hefyd mewn matterion Ffydd.
 

XX. Am Awdurdod yr Eglwys.

Y Mae i'r Eglwys allu i osod Defodau a Seremoniau, ac awdurdod mewn Ymrafaelion ynghylch y Ffydd; ac etto nid cyfreithlon i'r Eglwys ordeinio dim a'r y sydd wrthwyneb i ysgrifenedig Air Duw, ac ni's gall felly esponio un lle o'r Ysgrythyr Lân, fel y bo yn wrthwyneb i le arall. Am hynny, er bod yr Eglwys yn dyst ac yn geidwad ar yr Ysgrythyr Lân; er hynny, megis na's dylai hi ordeinio dim yn erbyn yr unrhyw, felly heblaw'r unrhyw ni ddylai hi gymmell dim i'w gredu er anghenraid i Iachawdwriaeth.
 

XXI. Am Awdurdod Cynghorau Cyffredin.

CYNGHORAU Cyffredin ni's gellir eu casglu ynghŷd heb orchymyn ac Ewyllys Tywysogion. Ac wedi eu casglu ynghy^d (yn gymmaint ag nad ydynt ond Cynnulleidfa o ddynion, o'r rhai ni lywodraethir pawb gan Yspryd a Gair Duw) hwy a allant gyfeiliorni, ac weithiau fe ddarfu iddynt gyfeiliorni, a hynny mewn pethau a berthynant i Dduw. O herwydd paham, y pethau a ordeinir ganddynt megis yn anghenraid i Iachawdwriaeth, nid oes iddynt na nerth nac awdurdod, oni ellir dangos ddarfod eu tynnu allan o'r Ysgrythyr Lân.
 

NID yw Athrawiaeth Eglwys Rufain ynghylch Purdan, Pardynau, anrhydeddu ac addoli Delwau a Chreiriau, ac hefyd ga1w a gweddïo ar y Saint, ond peth ysmala, o wag ddychymmyg, ac heb ei seilio ar un warant o'r Ysgrythyr Lân, ond yn hytrach yngwrthwyneb i Air Duw.
 

XXIII. Am Weini yn y Gynnulleidfa.

NID cyfreithlon i neb gymmeryd arno swydd pregethu ar gyhoedd, neu weinyddu y Sacramentau yn y Gynnulleidfa, hyd oni alwer ef yn gyfreithlon, a'i ddanfon i wasanaethur unrhyw. A'r rhai hynny a ddylem ni farnu eu bod wedi eu galw yn gyfreithlon a'u danfon, a ddetholwyd ac a alwyd i'r gwaith hwn gan ddynion sydd ag awdurdod gyhoedd wedi ei rhoddi iddynt yn y Gynnulleidfa, i alw a danfon Gweinidogion i winllan yr Arglwydd.
 

XXIV. Am lefaru yn y Gynnulleidfa yn y cyfryw dafodiaith ag a ddeallo'r bobl.

PETH llwyr wrthwyneb i Air Duw, ac i arfer y Brif Eglwys gynt, yw gweddïo yn gyhoedd yn yr Eglwys, neu weinyddu'r Sacramentau, mewn tafodiaith na bo'r bobl yn ei deall.
 

XXV. Am y Sacramentau.

NID yw'r Sacramentau a ordeiniwyd gan Grist, yn unig yn arwyddion neu yn argoelion o broffes Cristionogion; ond yn hytrach y maent yn rhyw dystion dïogel ac arwyddion effeithiol o ras Duw, a'i ewyllys da tu ag attom ni, trwy y rhai y mae efe yn gweithio yn anweledig ynom ni; ac nid yn unig yn bywhâu, ond hefyd yn nerthu ac yn cadarnhâu ein ffydd ni ynddo ef.
    Y mae dau Sacrament a ordeiniwyd gan Grist ein Harglwydd yn yr Efengyl; sef, Bedydd, a Swpper yr Arglwydd.
    Y pump hynny a elwir yn gyffredinol yn Sacramentau; sef, Conffirmasiwn, Penyd, Urddau, Prïodas, ac Enneiniad diweddaf; nid iawn eu cyfrif yn Sacramentau'r Efengyl, eithr yn gyfryw ag a dyfasant, rhai o lygredig ddilyn yr Apostolion, rhai ydynt ystâd o fuchedd a gymmeradwyir yn yr Ysgrythyr Lân: ond etto nid oes ynddynt gyffelyb natur Sacramentau, ag mewn Bedydd a Swpper yr Arglwydd; am nad oes ynddynt nac arwydd gweledig na Seremoni a ordeiniwyd gan Dduw.
    Ni ordeiniwyd mo'r Sacramentau gan Grist i lygad-rythu arnynt, neu i'w dwyn oddi amgylch; ond er mwyn bod ni eu harfer yn ddyledus. Ac yn y cyfryw rai yn unig a'r sydd yn eu derbyn yn deilwng, y mae ganddynt effaith neu weithrediad iachus: ond y sawl a'u derbynlant yn annheilwng, a ynnillant iddynt eu hunain farnedigaeth; fel y dywed Sant Paul.
 

ER bod yn yr Eglwys weledig bob amser rai drwg ynghymmysg â'r rhai da, a bod weithiau i'r rhai drwg yr awdurdod bennaf yngweinidogaeth y Gair a'r Sacramentau; etto, yn gymmaint ag nad ydynt yn gwneuthur hynny yn eu henw eu hunain, ond yn enw Crist, ac mai trwy ei gommisiwn a'i awdurdod ef y maent yn gweinyddu; nyni a allwn arfer eu gweinidogaeth hwy, trwy wrando'r Gair, a derbyn y Sacramentau. Ac nid yw eu hanwiredd hwy yn tynnu ymaith ffrwyth ordinhâd Crist, nac yn lleihâu gras doniau Duw oddi wrth y cyfryw rai a'r sy trwy ffydd yn iawn dderbyn y Sacramentau a weinyddir iddynt, y rhai sydd effeithiol oblegid ordinhâd Crist a'i addewid, er eu gweinyddu gan ddynion drwg.
Er hynny i gŷd, fe berthyn i ddisgyblaeth yr Eglwys, bod ymofyn am Weinidogion drwg, a bod i'r rhai a fo'n gwybod eu beiau, achwyn arnynt: ac o'r diwedd, gwedi eu cael yn euog, trwy farn gyfiawn bod eu diswyddo.
 

XXVII. Am Fedydd.

NID yw Bedydd yn unig yn arwydd o broffes, neu yn nôd gwahaniaeth, i adnabod Cristionogion oddi wrth Anghristionogion: eithr y mae hefyd yn arwydd o'r Adgenhedliad, neu'r Ail-enedigaeth; trwy 'r hyn, megis trwy offeryn, yr impir yn yr Eglwys y rhai a dderbyniant Fedydd yn iawn; yr arwyddir yn weledig, ac y selir trwy'r Yspryd Glân, yr addewidion am faddeuant pechodau, a'n mabwysiad i fod yn feibion i Dduw; y cadarnhêir Ffydd, ac yr ychwanegir Gras, trwy rinwedd gweddi at Dduw. Bedydd Plant ieuaingc a ddylid er dim ei gadw yn yr Eglwys, megis peth yn cwbl gyttuno âg ordinhâd Crist.
 

XXVIII. Am Swpper yr Arglwydd.

NID yw Swpper yr Arglwydd yn unig yn arwydd o'r cariad a ddylai fod gan Gristionogion i'w gilydd; ond yn hytrach Sacrament yw o'n Prynedigaeth trwy farwolaeth Crist: yn gymmaint ag i'r rhai a'i derbyniant yn iawn, yn deilwng, ac mewn ffydd, y Bara yr ydym ni yn ei dorri, sy gyfrannogaeth Corph Crist; a'r un modd Cwppan y Fendith sy gyfrannogaeth Gwaed Crist.
    Traws-sylweddiad (neu newidiad sylwedd y Bara a'r Gwin) yn Swpper yr Arglwydd, ni ellir ei brofi wrth yr Ysgrythyr Lân; ond y mae yngwrthwyneb i eglur eiriau'r Ysgrythyr, yn dadymchwelyd naturiaeth Sacrament, ac wedi rhoddi achlysur i lawer o ofer-goelion.
    Corph Crist a roddir, a dderbynir, ac a fwyttêir yn y Swpper, yn unig mewn modd nefol ac ysprydol. A'r cyfrwng trwy'r hwn y derbynir ac y bwyttêir Corph Crist yn y Swpper, yw Ffydd.
    Sacrament Swpper yr Arglwydd, wrth Ordinhâd Crist, ni roid i'w gadw, ni ddygid oddi amgylch, ni ddyrchefid, ac nid addolid.
 

XXIX. Nad yw'r Annuwiolion yn bwytta Corph Crist wrth arfer Swpper yr Arglwydd.

YR Annuwiolion, a chyfryw rai nid oes ganddynt Ffydd fywiol, er eu bod yn gnawdol ac yn weledig â'u dannedd yn cnoi (fel y dywed Sant Awstin) Sacrament Corph a Gwaed Crist; er hynny nid ydynt mewn modd yn y byd yn gyfrannogion o Grist, ond yn hytrach i'w barnedigaeth eu hunain, yn bwytta ac yn yfed arwydd neu Sacrament peth mor fawr.
 

XXX. Am y ddau ryw.

NI ddylid naccâu Cwppan yr Arglwydd i'r Llëygion: canys dwy ran Sacrament yr Arglwydd, wrth ordinhâd a gorchymyn Crist, a ddylid eu gweinyddu i bob Cristion yn gyffelyb.
 

XXXI. Am un Aberth Crist a gyflawnwyd ar y Groes.

ABERTHIAD Crist, a wnaed unwaith, sy berffaith bryn-
edigaeth, boddhâd, ac iawn dros holl bechodaur byd i gŷd, yn gystal gwreiddiol a gweithredol; ac nid oes iawn arall am bechod, ond hwnnw yn unig. O herwydd paham, nid oedd aberthau 'r Offerennau, y rhai yn gyffredin y dywedid fod yr Offeiriad yn aberthu Crist ynddynt dros y byw a'r meirw, i gael maddeuant am y gosp neu'r euogrwydd, ond chwedlau cablaidd, a siommedigaethau peryglus.
 

XXXII. Am Brïodas Gweinidogion.

NI orchymynir i Esgobion, Offeiriaid, a Dïaconiaid, trwy Gyfraith Duw, nac i addunedu buchedd annyweddïaeth, nac i ymgadw rhag prïodas: am hynny mae'n gyfreithlon iddynt hwythau, megis i bob Cristion arall, wreicca yn ol eu deall eu hunain, fel y bônt yn barnu fod yr unrhyw yn gwasanaethu oreu i dduwioldeb.
 

Y Dyn trwy eglur gyhoeddiad yr Eglwys a iawn dorrer ymaith oddi wrth undeb yr Eglwys, ac a ysgymmuner, a ddylid ei gymmeryd, gan holl lïaws y ffyddloniaid, megis Ethnig a Phublican, hyd oni chymmoder ef yn gyhoedd trwy benyd, a'i dderbyn i'r Eglwys gan Farnwr y bo iddo awdurdod i hynny.
 

XXXIV. Am Draddodiadau'r Eglwys.

NID yw anghenraid bod Traddodiadau a Seremoniau ym mhob lle yn yr un modd, neu yn gwbl gyffelyb: canys nwy a fuant bob amser o amrywiol fodd, ac a ellir eu newidio mewn amrywiol wledydd, amserau, ac arferion dynion, tra na ordeinier dim yn erbyn Gair Duw. Pwy bynnag o'i farn neillduol ei hun, o'i fodd, ac o lwyr fryd, yn gyhoeddus a dorro draddodiadau a seremoniau'r Eglwys, y rhai nid ydynt wrthwyneb Air Duw, ac a ordeiniwyd ac a gymmeradwywyd trwy awdurdod gyffredin, a ddylid ei geryddu yn gyhoeddus, fel yr ofno eraill wneuthur y cyffelyb, megis un yn troseddu yn erbyn trefn. gyffredin yr Eglwys, ac yn briwo awdurdod y Llywodraethwr, ac yn archolli cydwybodau y brodyr gweinion.
    Y mae gan Eglwys wahanol pob cenedl awdurdod i ordeinio, newidio, a diddymmu seremoniau neu ddefodau 'r Eglwys, a ordeiniwyd yn unig trwy awdurdod dyn, cyd gwneler pob peth er adeiladaeth.
 

XXXV. Am Homiliau.

Y Mae ail Lyfr yr Homiliau, y cyssylltasom eu hamryw enwau dan yr Erthygl yma, yn cynnwys Athrawiaeth dduwiol ac iachus, ac angenrheidiol i'r amserau hyn; megis y mae llyfr cyntaf yr Homiliau, a osodwyd allan yn amser Edward y Chweched: am hynny yr ydym yn barnu fod eu darllain hwy yn yr Eglwysi gan y Gweinidogion, yn ddïesgeulus, ac yn llawn llythyr, fel y gallo'r bobl cu deall.
 

Am Enwau'r Homiliau.

1 AM iawn Arfer yr Eglwys.
2 Yn erbyn perygl Delw-addoliad.
3 Am adgyweirio a chadw Eylwysi yn lân.
4 Am Weithredoedd da: yn gyntaf am Ymprydio.
5 Yn erbyn Glythineb a Meddwdod.
6 Yn erbyn Dillad rhŷ wychion.
7 Am Weddi.
8 Am Le ac Amser Gweddi.
9 Y dylid gweinyddu Gweddi Gyffredin a Sacramentau mewn iaith gydnabyddus.
10 Am barchus gymmeriad Gair Duw.
11 Am roi Elusen.
12 Am Enedigaeth Crist.
13 Am Ddïoddefaint Crist.
14 Am Adgyfodiad Crist.
15 Am dderbyn Sacrament Corph a Gwaed Crist yn deilwng.
16 Am ddoniau'r Yspryd Glân.
17 Ar Wythnos y Gweddiau.
18 Am Ystâd Priodas.
19 Am Edifeirwch.
20 Yn erbyn Seguryd.
21 Yn erbyn Gwrthryfel

MAE Llyfr Cyssegriad Arch esgobion ac Esgobion, ac Urddiad Offeiriaid a Dïaconiaid, a osodwyd allan yn ddiweddar yn amser Edward y Chweched, ac a gadarnhawyd yr un amser trwy awdurdod Parliament, yn cynnwys ynddo bob peth angenrheidiol i gyfryw Gyssegriad ac Urddiad: ac nid oes ynddo ddim y sydd o hono ei hun yn ofergoelus ac annuwiol. Ac am hynny, pwy bynnag a gyssegrwyd neu a urddwyd yn ol Defodau'r Llyfr hwnnw, er yr ail flwyddyn o'r unrhyw Frenhin Edward hyd yr amser yma, neu ar ol hyn a gyssegrer neu a urdder yn ol yr unrhyw Ddefodau, yr ydym ni yn ordeinio, bod y cyfryw rai oll wedi eu cyssegru a'u hurddo yn iawn, yn drefnus, ac yn gyfreithlon.
 

MAWRHYDI y Brenhin bïau y Gallu pennaf o fewn y Deyrnas hon o Loegr, ac eraill o'i Arglwyddiaethau: i'r hwn y perthyn Pen-rheolaeth pob Ystâd y Deyrnas hon, pa un bynnag fônt ai Eglwysig ai Dinasaidd, ym mhob rhyw achosion: ac nid yw, ac ni's dylai fod, yn ddarostyngedig i un Lywodraeth estronol.
    Lle'r ydym yn rhoi i Fawrhydi'r Brenhin y Llywodraeth bennaf, wrth ba enwau yr ydym ni yn deall fod meddyliau rhyw bobl enllibus yn ymrwystro; nid ydym ni yn caniattâu i'n Tywysogion na Gweinidogaeth Gair Duw, na'r Sacramentau; yr hyn beth hefyd y mae'r Gorchymyn a osodwyd allan yn ddiweddar gan ein Brenhines Elisabeth, yn ei dystiolaethu'n gwbl eglur: ond y Rhagor-fraint honno 'n unig, yr ydym yn gweled ei rhoi bob amser i bob Tywysog duwiol yn yr Ysgrythyr Lân gan Dduw ei hun; hynny yw, y dylent lywodraethu ar bob cyflwr a gradd a orchymynwyd dan eu gofal gan Dduw, pa un bynnag fyddont ai Eglwysig ai Tymhorol, ac attal â'r cleddyf dinasaidd y rhai cyndyn a'r drwg-weithredwŷr.
    Nid oes i Esgob Rhufain lywodraeth o fewn y Deyrnas hon o Loegr.
    Fe ddichon Cyfreithiau y Deyrnas gospi Cristionogion âg angau, am feiau ysgeler, trymion.
    Y mae'n gyfreithlon i Gristionogion, wrth orchymyn y Llywodraeth, wisgo arfau, a gwasanaethu mewn rhyfeloedd.
 

XXXVIII. Am Olud Cristionogion, nad yw gyffredin.

GOLUD Cristionogion, o ran eu hawl, a'u titl, a'u meddiant arno, nid yw gyffredin; megis y mae rhyw Anabaptistiaid yn gwag ymffrostio. Er hynny, fe ddylai pob dyn, o'r cyfryw bethau a fo yn ei helw, roi elusen yn hael i'r tlawd, yn ol ei allu.
 

MEGIS yr ydym yn cyfaddef, bod llwon ofer ac ehud wedi eu gwahardd i Gristionogion gan ein Harglwydd Iesu Grist, a'i Apostol Iago; felly yr ydym yn barnu, nad yw Crefydd Gristionogol yn gwahardd, na's gall dyn dyngu pan fo'r Llywodraethwr yn erchi, mewn matter o ffydd a chariad perffaith, os gwneir hynny yn ol addysg y Prophwyd, mewn cyfiawnder, a barn, a gwirionedd.